Depressiya nədir?
Depressiya fərdlərin özünü psixoloji cəhətdən yaxşı hiss etmədiyi, çox uzun müddət davam edə bildiyi və gündəlik həyata təsir etdiyi psixoloji bir xəstəlikdir. Motivasiyanın olmaması, dəyərsizlik hissi, bədbinlik, bədbəxtlik, günahkarlıq, ölüm və intihar düşüncələri depressiyanın əlamətləridir. Depressiya diaqnozunun qoyulması üçün simptomlar ən azı iki həftə davam etməli və insanın əvvəlki fəaliyyət səviyyəsində dəyişiklik olmalıdır. Buna görə depressiya bir neçə günlük cansıxıcılıq və ya bədbəxtlik hissindən daha çoxudur.
Depressiya fərdlərin özünü psixoloji cəhətdən yaxşı hiss etmədiyi, çox uzun müddət davam edə bildiyi və gündəlik həyata təsir etdiyi psixoloji bir xəstəlikdir. Hərfi mənada ” depressiya” mənasını verən depressiyanın öz əlamətləri var. Bu insanın duyğularına, düşüncələrinə və davranışlarına mənfi təsir göstərən, münasibətlərini, peşə və sosial bacarıqlarını, fiziki sağlamlığını pozan mühüm əhval pozğunluğudur.
Depressiyanın əlamətləri hansılardır?
Depressiya prosesində bir çox simptomlar müşahidə edilə bilər ki, bu da həyat boyu bir və ya bir neçə dəfə baş verə bilər.
Depressiya əlamətlərinə aşağıdakılar daxildir:
- Daim kədərli və ya depressiv əhval-ruhiyyə
- Bir zamanlar həzz almış fəaliyyətlərə maraq və ya həzzin itirilməsi
- Pəhrizlə əlaqəli olmayan kilo itkisi və ya çəki artımı
- Çox yatmaq və ya yatmaqda çətinlik çəkmək
- Enerji itkisi
- Özünü pessimist və ya çarəsiz hiss etmək
- Bədbəxtlik
- Dəyərsizlik hissi
- Demək olar ki, hər şeydə özünü günahkar hiss etmək
- Düşünmək, konsentrasiya olmaq və qərar qəbul etməkdə çətinlik
- Təkrarlanan ölüm və ya intihar düşüncələri
- Cinsi istək itkisi
- Özünə inamın azalması
- Gələcək gözləntilərinin olmaması
Depressiya sayılmaq üçün yuxarıda göstərilən simptomlardan ən azı beşi ən azı iki həftə ərzində mövcud olmalıdır .
Bu simptomların bir çoxu depressiya olan bir çox insanda müşahidə oluna bilər. Depressiya əlamətləri xəstənin daim yeni problemlər yaratmasına və xəstənin gündəlik həyatına nəzərəçarpacaq dərəcədə mənfi təsir göstərməsinə səbəb ola bilər.
Uşaqlarda və yeniyetmələrdə depressiyanın əlamətləri fərqlidirmi?
Məktəbəqədər yaşlı uşaqların təxminən 1 faizi və ibtidai sinif şagirdlərinin 2 faizi depressiyadan əziyyət çəkir. Hazırkı məlumatlar göstərir ki, 12-17 yaş arası bütün gənclərin təxminən 3-10 faizi depressiyadan əziyyət çəkir. Depressiyanın əlamətləri yaşa görə dəyişir. Bunlar aşağıdakı kimi qruplaşdırılıb.
3-6 yaşlı məktəbəqədər uşaqlarda depressiyanın simptomları:
- Uşaq daim kədərlənir və narahat olur
- Apatiya və qapalı davranış
- Daxili narahatlıq və qıcıqlanma
- Uşağın ailəsi, yəni valideynləri ilə göz təmasından qaçınmaq
- Həddindən artıq aqressiv davranış
- Uşaqda ani çəki artımı və ya kilo itkisi
- Oyuncaqları ilə oynamamaq və oyuncaqları vasitəsilə qəzəbini ifadə etmək
- Həzm problemlərinin olması
- Uşağın ətrafındakı vəziyyətlərə və hadisələrə reaksiya verməməsi
6-12 yaş arası depressiyanın əlamətləri:
- Dərsə marağın azalması və dərsdə müvəffəqiyyətinin azalması
- Daim kədərli və bədbəxt hiss etmək
- Narahatlıq
- Gələcəyə ümidsiz olmaq
- Lazımsız özünütənqid
- Bütün mənfiliklərə görə günahkarlıq hissi
- Dəyərsizlik düşüncələri
- Gərgin, sıxıntılı və narahat olmaq, tez-tez “Oh, darıxıram” şikayətindən istifadə etmək
- İştahın azalması
- Yuxu pozğunluqları
- İntihar düşüncələri
13-18 yaş arası yeniyetməlikdə depressiyanın əlamətləri:
- Həddindən artıq qıcıqlanma
- Özünə inamın azalması
- Qıcıqlanma və qəzəb partlayışları
- Daimi yorğunluq və konsentrasiyanın olmaması
- Əvvəllər həzz aldığı şeylərdən həzz ala bilməmək və ya əvvəlki qədər həzz ala bilməmək.
- Tez-tez baş ağrısı, mədə ağrıları və ya yorğunluq hissi.
- Kilo itkisi və ya çəki artımı
- Dostluq əlaqələrinin pozulması və ya mənfi dostluqların formalaşması
- Tənha hiss etmə
- Yuxu pozğunluqları: gecə gec yatmaq, çətinliklə oyanmaq, tək yata bilməmək, yuxudan əvvəl və yatarkən qorxmaq, gecələr tez-tez pis yuxular gördüyünü söyləmək
- Gərgin və narahat olmaq
Depressiyanın səbəbləri nələrdir?
Depressiya növlərinin əksəriyyətinin birdən çox səbəbi var. Fiziki və genetik təsirlər bir-birini gücləndirmək üçün psixoloji və psixososial tətikləyicilərlə qarşılıqlı əlaqədə olur.
Depressiyanın əsas səbəbləri bunlardır:
Bioloji amillər
- Genetik meyl (Genetik meylin depressiya riskini artıra biləcəyi müşahidə edilmişdir.)
- Bəzi xəstəliklər (ürək xəstəlikləri, Parkinson xəstəliyi, dağınıq skleroz, diabet, tiroid xəstəlikləri, xroniki xəstəlikləri olanlar və bu xəstələrə qulluq edənlər)
- Bəzi dərmanlar, məsələn, antihipertenzivlər, hormonlar
- Doğum
- Hormonal dəyişikliklər
Psixososial amillər
- Depressiya tarixinin olması
- Mənfi həyat hadisələri, stresslər
- Hər hansı digər psixiatrik diaqnozların olması
- Sevilən birinin itkisi və ya valideynin erkən itkisi
- Sosial dəstəyin kifayət qədər olmaması
- Həyat yoldaşı, ailə və iş problemləri
- Sağlamlıq problemləri
- Alkoqol, dərman və ya narkotik asılılığı
- Uşaqlıq və ya yeniyetməlik dövründə yaşanan travmalar, cinsi və ya fiziki zorakılıq
- İqtisadi mənfiliklər və tənəzzül
- Erkən uyğunlaşmayan sxemlər və uyğun olmayan mübarizə üsulları
- Yaşlılıq və ya pensiyaya keçid
Kim adətən depressiyaya düşür?
Depressiya cəmiyyətdə ən çox rast gəlinən psixoloji pozğunluqlardan biridir. Aparılan araşdırmalara görə, ümumi əhali arasında həyatda ən azı bir dəfə rast gəlinmə nisbəti yüzdə 15-20 arasındadır.
Depressiya qadınlarda kişilərə nisbətən demək olar ki, iki dəfə çox olur . Hər dörd qadından birinin və hər 10 kişidən birinin həyatında ən azı bir dəfə depressiya keçirəcəyi müəyyən edilmişdir.
Qadınlar kişilərdən iki dəfə çox depressiyadan əziyyət çəkirlər. Bu vəziyyət qismən qadınların yaşadığı menstrual dövrün səbəb olduğu hormonal balanssızlıqlarla izah olunur. Bundan əlavə, tədqiqatlar sübut etdi ki, qadınlarda hamiləlik və doğuş zamanı güclü hormonal dəyişikliklər baş verdikdə bəzi əhval dəyişiklikləri baş verir.
Uşaqlıq dövründə baş verən depressiyanın müalicə edilməməsi depressiyanın uzanmasına və yetkinliyə qədər davam etməsinə səbəb ola bilər.
Depressiya diaqnozu necə qoyulur?
Depressiya diaqnozu müəyyən meyarlar əsasında tibbi qiymətləndirmədən sonra mütəxəssis həkimlər tərəfindən qoyulur. Depressiyaya diaqnoz qoya bilən xüsusi qan testi, rentgen və ya radioloji görüntüləmə yoxdur. Bununla belə, həkiminiz depressiyaya bənzər simptomlara səbəb ola biləcək başqa bir vəziyyətin olub olmadığını aydınlaşdırmaq üçün bəzi qan testləri istəyə edə bilər. Alkoqoldan sui-istifadə və ya asılılıq, müəyyən dərmanlar, insult və ya qeyri-qanuni dərmanların istifadəsi də depressiya əlamətlərinə səbəb ola bilər. Bundan əlavə, vitamin çatışmazlığı, beyin şişi, tiroid problemləri kimi tibbi vəziyyətlər depressiya əlamətlərinə bənzəyir, buna görə də ümumi tibbi səbəbləri istisna etmək vacibdir.