Vitamin D hansı qidalarda var və faydaları nələrdir?
İnsan orqanizmi üçün kritik əhəmiyyət kəsb edən vitaminlərdən biri də D vitaminidir. Günəş işığından və bəzi yağlı qidalardan əldə oluna bilən D vitamini sümük quruluşunun möhkəm saxlanmasında mühüm rol oynayır. D vitamini çatışmazlığı osteoporoz kimi ciddi problemlərə səbəb ola biləcəyi kimi, bütün gün boyu yorğunluq hissi, baş və əzələ ağrıları kimi həyatı çətinləşdirən əlamətlərə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən D vitamini çatışmazlığının olmadığından əmin olmaq üçün mütəmadi olaraq vitamin yoxlamaları aparılmalıdır.
Vitamin D nədir?
Kalsiferol olaraq da bilinən D vitamini sümük formalaşmasında vacib olan kalsium və fosforun udulmasına və saxlanmasına kömək edən yağda həll olunan bir vitamin növüdür. Qaraciyərdə və yağ toxumasında saxlanılan iki növ D vitamini var: D2 və D3. Yumurta sarısı və pendirdə də az miqdarda bu vitamin mövcuddur. Orqanizmdə kifayət qədər D vitamini olmadığı zaman yorğunluq, depressiya hissi, saç tökülməsi, sümük və əzələlərdə güc itkisi, halsızlıq və ağrı, yaxşı yatmamaq, yaraların daha yavaş sağalması kimi problemlər yaranır.
Nə qədər D vitamini qəbul edilməlidir?
D vitamini üçün normal diapazon millilitrdə nanoqramla (ng/ml) ölçülür. 20 ilə 50 ng/mL arasında olan səviyyə orqanizmdə olduğu düşünülən D vitamini səviyyəsidir. 12 ng/ml-dən aşağı səviyyələr aşağı hesab olunur. Bədəndə kifayət qədər D vitamini olmadığı zaman meydana gələn D vitamini çatışmazlığı orqanizmin qəbul edə bilmədiyi üçün sümük və əzələ ağrıları, əzələ zəifliyi, yorğunluq, tez-tez xəstəliklər, depressiya və narahatlıq, yaraların gec sağalması və saç tökülməsi kimi simptomlara səbəb olur.
D vitamini üçün gündəlik tələbat nədir?
D vitamini ehtiyacı yaşa və insana görə dəyişir. 1 yaşa qədər körpələr üçün 400 IU kafi olduğu halda, 1 yaşından sonra 600 IU qəbul edilməlidir. 70 yaşdan sonra gündəlik D vitamini ehtiyacı artır. D vitamininin aşağı səviyyədə olması xüsusilə sümük və əzələlərdə bir sıra problemlərə səbəb ola bilər.
D vitamini çatışmazlığının əlamətləri hansılardır?
D vitamini çatışmazlığında yorğunluq, bədən, əzələ və sümük ağrıları, dəri solğunluğu, saç tökülməsi, baş ağrısı, əl və ayaqlarda istilik olmaması və buna görə də həmin bölgələrdə soyuqluq hissi, daha tez-tez xəstələnmə, yuxusuzluq kimi simptomlar yaşanır. Uzun müddətli və həddindən artıq D vitamini çatışmazlığında sümük sıxlığının itirilməsi, osteoporoz və qırıqların əmələ gəlməsi də baş verə bilər. Uşaqlarda görülən bir xəstəlik olan raxit həm də uzunmüddətli və həddindən artıq D vitamini çatışmazlığının əlamətidir. D vitamini çatışmazlığının simptomları ümumiyyətlə aşağıdakılardır:
- Sümüklərdə, əzələlərdə və bütün bədəndə ağrı
- Əzələlərdə və sümüklərdə zəiflik
- Zəiflik, yorğunluq və enerji çatışmazlığı
- Xüsusilə ayaq barmaqlarında soyuqluq və üşümə
- Yaraların gec sağalması
- Depressiya və narahatlıq kimi əhval dəyişiklikləri
- Dırnaqların kövrəkliyi
- Daha tez-tez xəstələnmək
- Saç tökülməsi
- Yuxusuzluq
- Uzunmüddətli və həddindən artıq D vitamini çatışmazlığında osteoporoz
- Baş ağrısı
- İştahanın azalması
- Gözlər altında qara dairələr
- Kökəlmək
- Tərləmə
- Ağrıya qarşı artan həssaslıq
D vitamini çatışmazlığında nə baş verir?
Bədənə qəbul edilən D vitamini qeyri-kafi olduqda aşağıdakı problemlər yarana bilər:
- Yetkinlik dövründə görülən sümük xəstəliyi
- Əzələ və sümük ağrısı
- Sümük rezorbsiyası və sınıqları
- Raxit
- Sümük metabolizmasının inkişaf etməməsi
- İmmunitet sisteminin zəifləməsi səbəbindən xəstəliklərlə mübarizə apara bilməmək
- Piylənmənin formalaşması
- Yuxu pozğunluqları
- Alzheimer xəstəliyi
- Xroniki yorğunluq
D vitamini çatışmazlığının səbəbi nədir?
İnsanlarda D vitamini çatışmazlığı xərçəng, xroniki yorğunluq, diabet, hipertoniya, depressiya, revmatizm və ürək xəstəlikləri kimi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. D vitamini çatışmazlığı sümük sıxlığına da mənfi təsir edir və sümük xəstəliklərinin yaranmasına şərait yaradır.
Osteoporoz və sümük xəstəlikləri
Sümüklər də digər toxumalar kimi canlı bir quruluşa malikdir və uzun müddətli D vitamini çatışmazlığı sümük quruluşunun pozulmasına, osteoporoza və əzələ zəifliyinə səbəb ola bilər. Vitamin D-dən asılı olaraq uşaqlarda raxit, böyüklərdə sümük yumşalması, sonrakı yaşlarda isə osteoporoz baş verə bilər. Raxit D vitamini çatışmazlığından sümüklərin yumşalması və zəifləməsi deməkdir. Bu xəstəlik sümük strukturunda ayaqların əyriliyi, bilək və topuqların qalınlaşması, böyümənin geriləməsi, döş sümüyünün deformasiyası kimi qalıcı pozğunluqlara səbəb ola bilər.
D vitamini çatışmazlığında osteoporozla birlikdə sümük ağrıları baş verə bilər və bu, bütün bədəndə hiss edilə bilər. Gələcəkdə bu ağrıları yorğunluq müşayiət edə bilər. Sümükləri gücləndirmək üçün tərkibində omeqa-3, kalsium, maqnezium, kalium və D vitamini olan qidalar istehlak edilməlidir. İrəli yaşlarda özünü göstərən osteoporozdan qorunmaq üçün sağlam qidalanmaq və digər vitaminlərlə yanaşı D vitamininin səviyyəsini saxlamaq lazımdır. İrəli yaşlarda sümük problemlərinin qarşısını almaq üçün körpəlik dövründə ana südü istehlakı böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Diabet və ürək xəstəlikləri
Diabet, insult, ürəkdən ölüm riski və yüksək təzyiq kimi problemlər D vitamini çatışmazlığının səbəb ola biləcəyi sağlamlıq problemləri arasındadır.
Xərçəng
D vitamini çatışmazlığı xərçəngin yaranmasına səbəb ola bilər. Xüsusilə döş xərçənginin D vitamini çatışmazlığı ilə əlaqəli olduğu düşünülür. Döş xərçəngi olan və D vitamini səviyyəsi yüksək olan qadınların ömrü D vitamini səviyyəsi aşağı olanlara nisbətən daha uzun olur. Döş xərçəngi olan insanların D vitamini səviyyəsinin 50 ng/ml və yuxarıya yüksəldilməsi müalicəyə müsbət təsir edir.
D vitamini hüceyrələr arasında əlaqəni artırdığı üçün sürətli bölünmənin qarşısını alır. Hüceyrələrin anormal çoxalmasının qarşısını alaraq qan axını sürətləndirir və xərçəng hüceyrələrinin qidalanmasını ləngidir. Zərərli hüceyrələr də qidalana bilmədiyi üçün bir müddət sonra yox olur. Qapalı mühitdə yaşayan qadınların vitamin D səviyyəsi 17 ng/ml civarındadır. Xərçəngi olmayan qadınlarda D vitamini səviyyəsi ən az 30 ng/ml olmalıdır. D vitamini səviyyəsi 50 ng/ml və yuxarıya yüksəldikdə döş xərçəngi riski 50% azalır. Araşdırmalara görə, D vitamini çatışmazlığı ağciyər, yoğun bağırsaq və prostat xərçəngi, eləcə də döş xərçəngi riskini artırır.
Xəstəliyin baş verə biləcəyi risk qrupları
- Açıq dərililik
- Yaşlı insanlar
- Diabet xəstələri
- Qapalı mühitdə işləyənlər
- Yüksək faktorlu günəş kremindən istifadə edənlər
- Böyrək və qaraciyər xəstəlikləri olanlar
- Qidalanma pozğunluğu olanlar
- Mədə əməliyyatı olanlar
- Hamilə və südverən qadınlar
- Epilepsiya dərmanı istifadə edən insanlar
- Kortizondan istifadə edənlər
D vitamininin faydaları nələrdir?
D vitamininin ən əhəmiyyətli faydası bədənin kalsium və fosforu mənimsəməsinə və saxlamasına kömək etməsi, sümük quruluşunun formalaşmasını və sağlam qalmasını təmin etməsidir. Raxit xəstəliyinin qarşısının alınmasında və müalicəsində də təsirlidir. D vitamininin faydalarını aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
Əzələləri və sümükləri qoruyur
Qanda fosfor və kalsium maddələrinin səviyyəsini tarazlayan vitamin D vitaminidir. Diş və sümük sağlamlığı üçün son dərəcə vacibdir. Kalsiumun bağırsaqlarda sorulmasını təmin edir və böyrəklərdə kalsium itkisini azaldır. D vitamini ilə sümüklərin kalsium yığılması ilə sərtləşməsi baş verir. Osteoporoza səbəb olan paratiroid hormonunun ifrazının qarşısını alır. Əzələ və sümük sağlamlığı üçün vitamin qəbuluna və qidalanmasına diqqət yetirmək son dərəcə vacibdir.
Diabetdən qoruyur
Vitamin D diabetdən qoruma qabiliyyətinə malikdir. Kifayət qədər D vitamini olan uşaqlarda 1-ci tip diabetin azaldığı, D vitamini az olanlarda isə Tip 2 diabetin artdığı müşahidə edilir. Bundan əlavə, D vitamini çatışmazlığı olan insanlarda metabolik sindrom kimi vəziyyətlər meydana gəlir.
İmmunitet sistemini qoruyur
D vitamini immunitet sistemini gücləndirən vitaminlər sırasındadır. İmmuniteti gücləndirərək xəstəliklərdən qoruyan D vitamini orqanizmdəki bütün hüceyrələr üçün faydalıdır. Belə görünür ki, kifayət qədər D vitamini ilə bu xəstəliklərin qarşısını almaq olar.
Ürək sağlamlığını qoruyur
D vitamini ürək sağlamlığı və xəstəlikləri üçün faydalıdır. Yüksək qan təzyiqi, ürək xəstəlikləri və bəzi xərçəng növləri ilə əlaqəli xəstəliklərə qarşı qoruyucu təsir göstərir.
D vitamini nədə var?
Bədənin ehtiyac duyduğu D vitamininin ən mühüm mənbəyi olan günəş işığından başqa onu aşağıdakılardan da əldə etmək olar:
- Somon, skumbriya və sardina kimi yağlı balıqlar
- Qırmızı ət və qaraciyər
- Toyuq qaraciyəri
- Yumurta sarısı
- Süd və süd məhsulları, məsələn, pendir və yağ
- Cəfəri
- Gicitkən
İsti yay günlərində uzun müddət günorta günəşinə məruz qalmanın mənfi təsirləri ola biləcəyi üçün səhər və günortadan sonra günəş işığına çıxmaq yaxşı olardı. Günəş işığı tələbləri insanların dəri rəngindən, yaşından və günəş vannası qəbul etmə tərzindən asılı olaraq dəyişə bilər. Dəri rəngi daha tünd olan insanların dəridə kifayət qədər D vitamini əmələ gəlməsi üçün xüsusilə qış aylarında daha uzun müddət günəş işığına ehtiyacı var.
Yüksək Vitamin D zərərlidirmi?
Həddindən artıq hər hansı bir şey bədən üçün zərərlidir. Eyni şey D vitamininin miqdarı üçün də keçərlidir və həddindən artıq dozası zəhərlənməyə səbəb ola bilər. Yağda saxlanılan və sidiklə xaric edilə bilməyən D vitamini üçün yüksək səviyyə diapazonu 125 nmol/l və ya daha çoxdur. Yüksək D vitamini səviyyələri orqanlarda və yumşaq toxumalarda kalsium çöküntülərinə səbəb ola bilər. D vitamininin qeyri-müntəzəm istifadəsi qanda yüksək səviyyələrə səbəb ola bilər.
Digər tərəfdən, həddindən artıq D vitamini zəhərlənməyə səbəb ola bilər və bu zəhərlənmə nəticəsində inkişaf edən böyrək çatışmazlığı və ürək çatışmazlığı ölümə səbəb ola bilər. Toksikliyin (zəhərlənmənin) erkən əlamətləri sümük ağrısı, başgicəllənmə, ağız quruluğu, qəbizlik, daimi baş ağrısı, susuzluq, əzələ ağrısı, iştahsızlıq, ürəkbulanma, qusma, nizamsız ürək döyüntüsü kimi görünə bilər. Xroniki toksiklik əlamətləri dərinin qaşınması, ürəkbulanma, cinsi istəyin olmaması, şiddətli mədə ağrısı , psixiatrik problemlər, sümük ağrısı, sidik bulanıqlığı, gözlərin işığa həssaslığı və qusma ilə özünü göstərə bilər .
D vitamini çatışmazlığını aradan qaldırmaq üçün neçə müddət lazımdır?
D vitamini çatışmazlığı halında, əlavələr, qida və ya inyeksiya yolu ilə müntəzəm D vitamini qəbuluna başlandıqdan sonra 4-6 həftə ərzində yaxşılaşma görünməyə başlayır. Bu, əlbəttə ki, bədənin vəziyyəti və D vitamininin azalmasına səbəb olan hər hansı ciddi sağlamlıq probleminin olmaması ilə əlaqədardır.