Mövsümi dəyişikliklər, stress, dəmir çatışmazlığı və hormon pozğunluqları səbəbindən saç tökülməsi baş verə bilər. Ancaq uzun müddətli saç tökülməsi ciddi xəstəliklərin əlaməti ola bilər.

Saç tökülməsi nədir?

Sağlam bir baş dərisində orta hesabla 100 min tük var və yetkinlərdə yuyulma və daranmaya bağlı olaraq gündə orta hesabla 100-150 saç tökülməsi normal sayılır. Saç tökülməsi hormonal və qidalanma faktorları, kimyəvi maddələrə məruz qalma, genetik meyl, sistem xəstəlikləri, saçların inkişafı pozğunluqları, dərmanlar, psixoloji stress və baş dərisi xəstəlikləri səbəbindən baş verə bilər. Sağlam bir insanda saç tökülməsi 2 aya qədər davam edə bilər. İldə 3 dəfə təkrarlanan və 2 ayı keçən saç tökülməsi bəzi ciddi xəstəliklərin əlaməti ola bilər və mütəxəssis köməyi tələb edə bilər. Saç tökülməsi adətən tətikləyici faktordan 3-4 ay sonra başlayır və bu amillər müalicə olunduqdan 6-12 ay sonra normala dönə bilir.

Hər bir saçın ömrü təxminən üçə bölünür. Böyümə mərhələsi bu mərhələdə ən uzun mərhələdir, saçlar ayda orta hesabla 1 sm uzanır. Bu mərhələni tamamladıqdan sonra saç daha sonra bir neçə həftə davam edən istirahət mərhələsinə keçir. Təxminən 2-3 həftə davam edən bu mərhələdən sonra saçlar saç tökülməsi mərhələsinə girir. Tökülmə fazasına daxil olan saçlar 2-4 ay ərzində saç kökü ilə əlaqəni itirir və tökülür. Bu müddət saçların daranması və yuyulması ilə daha da qısaldıla bilər, lakin uzadıla bilməz. Bu müddətin sonunda saçlara heç bir şey edilməsə belə, saçlar öz-özünə töküləcək. Tökülən saçları əvəz etmək üçün saç kökündən yeni saçlar əmələ gəlir. Bu dövr ömür boyu davam edir. Saçın xarici görünüşündən hansı fəzada olduğu aydın deyil və istənilən vaxt saçın 85-90%-i böyümə, 1-2%-i istirahət, 10-15%-i isə tökülmə mərhələsində ola bilər. Yuyulmayan günlərdə gündə “100”ə qədər tük tökülməsinin normal sayılmasının səbəbi yuxarıda izah edilən saç fiziologiyasındadır. Bu mərhələləri bilmək saç tökülməsinin müalicəsinin niyə uzandığını anlamaq üçün də vacibdir.

Saç tökülməsinə səbəb nədir?

Hər bir mövcud saç telinin bir həyat dövrü var. Hər bir saç teli 4-6 il yaşayır, sonra istirahət edir və sonra tökülür. Bu şəkildə saç tökülməsi son dərəcə təbii bir prosesdir və gündə 50-100 tel saç tökülməsi normal sayılır. Bu saydan daha çox saç tökülməsi varsa, vanna qəbul edərkən görünən tüklərin miqdarı artarsa ​​və ya yuyulmuş və qurudulmuş saçları əllə dartdığımızda 3-5 tel saçı ovcumuzda görürüksə, artıq bu vəziyyətə ciddi yanaşmaq lazımdır. Saç tökülməsinin müxtəlif səbəbləri ola bilər. Əsas olan bu səbəbi aşkar etmək və müvafiq müalicəni təyin etməkdir.

Genetik faktorlar

Kişilərdə və qadınlarda saç tökülməsinin səbəbləri fərqlidir. Kişilərdə görülən saç tökülməsi ümumiyyətlə kişi tipli hormonlara həssas saç tökülməsidir, bu da genetikdir və əhalinin 50%-dən çoxunda müşahidə olunur. Bu tip saç tökülməsi xroniki olur. Yaşlandıqca keçəllik yaranır və nəticədə saç əkilməsi tələb oluna bilər. Erkən yaşlarda başlayan əlavə müalicələr, mezoterapiya və PRP müalicəsi saç tökülmə sürətini yavaşladır və keçəlləşmə müddətini uzadır. Bu tip saç tökülməsi qadınlarda da müşahidə olunur. Xüsusilə ailə üzvlərində keçəllik problemi olan insanlarda saç tökülmə riski var. Hazırda 16-18 yaş arasında başlayan kişi tipi saç tökülməsinə daha çox gənc qızlarda rast gəlinir. Bu vəziyyətin əvvəlki illərlə müqayisədə daha çox görülməsinin səbəbləri həddindən artıq stress, balanssız qidalanma, uzun müddətli aclıq və hormonal problemlərdir. Qadınlarda kişilərlə eyni müalicəyə əlavə olaraq hormonal müalicələr əlavə edilərək müvəffəqiyyət nisbətləri artırıla bilər.

Dəri problemləri

Dəri və daxili xəstəliklər də saç tökülməsinə səbəb ola bilər. Dəri ilə əlaqəli saç tökülməsinin əksəriyyəti dəri xəstəlikləri baş dərisinə təsir etdikdə baş verir. Saç sədəf, ekzema, sızanaq, liken xəstəliyi, həddindən artıq yağlı dəri və göbələk xəstəlikləri kimi şərtlərdən təsirlənirsə, saç tökülməsi qaçınılmaz ola bilər. Bu tökülmələrin müalicəsi əsas dəri xəstəliyini müalicə etməklə mümkündür.

Yanlış yemək vərdişləri

Qidalanma səbəbilə saç tökülməsi başqa bir ümumi faktordur. Axı saç canlı orqandır və onun qidalanmasına və qanla təmin olunmasına ehtiyacı var. Müntəzəm və balanslı qidalanmamaq, uzun müddət oruc tutmaq, tək növ pəhriz yemək və yüksək karbohidratlı qidalar qəbul etmək son nəticədə saçlara təsir edərək saç tökülməsinə səbəb ola bilər. Onun müalicəsi son dərəcə praktikdir və balanslaşdırılmış pəhrizə başlamaq vacibdir.

Vitamin və mineral çatışmazlığı

Qidalanma problemi olmasa da, saç tökülməsinin başqa bir səbəbi qanda saç üçün lazım olan vitamin və mineralların olmamasıdır. B12, vitamin D, fol turşusu, biotin, sink və dəmir kimi vitamin və minerallar azdırsa , saçlar qidalana bilmir və tökülür. Dəmir çatışmazlığı olmadıqda belə, dəmir preparatları saç tökülməsini azaldır. Bu hallarda çatışmazlıq bir mütəxəssislə məsləhətləşərək tamamlanmalıdır.

Hormonal problemlər

Əgər insanın hormonal problemləri varsa, aybaşı gecikmələri və ya nizamsızlıqları varsa, saç böyüməsinin artması, həddindən artıq sızanaqlar, sürətlənmiş çəki artımı və saç tökülməsi bu hallara əlavə olunursa, hormonal saç tökülməsi qeyd edilə bilər. Menstruasiyanın 2-ci və ya 3-cü günündə edilən qan testi ilə bu problemlərin mənbəyini müəyyən etmək üçün bir dermatoloqa müraciət edilməlidir. Bu cür saç tökülmələrində hormonal müalicələr təsirli olur.

Bəzi daxili xəstəliklər və dərman istifadəsi

Bəzi daxili xəstəliklər, qalxanabənzər vəzi xəstəlikləri və ya bu xəstəliklər üçün istifadə edilən dərmanlar, revmatik xəstəliklər, istifadə edilən hormonlar, arıqlama həbləri, böyrəküstü vəzi xəstəlikləri, insulin müqaviməti, diabet, doğum nəzarət həbləri və bəzən bu nəzarət həblərinin kəsilməsi saç tökülməsinin digər səbəbləridir. Bu vəziyyət mütəxəssis həkimlər tərəfindən aparılan müayinə və analizlərlə hərtərəfli araşdırılmalıdır. Ani saç tökülmələri başlamışsa, son üç ayda cərrahi əməliyyatlar, qızdırma xəstəlikləri, dərman zəhərlənməsi, ağır travmalar nəzərə alınmalı səbəblər arasında ola bilər.

Doğuş və kemoterapi prosesi

Bütün bunlardan başqa saç tökülməsinin iki xüsusi səbəbi var. Bunlardan biri də doğuşdan 2-3 ay sonra başlayan doğum sonrası tökülmədir. Hamiləlik zamanı tökülməsi lazım olan, lakin hamısı birlikdə tökülməyən saçların qəfil tökülməsi nəticəsində yaranır. Mütəxəssis nəzarəti altında olan əlavələr bu narahatlığı aradan qaldırmağa kömək edəcəkdir. Digəri isə kemoterapi alan xəstələrdə saç tökülməsidir. Son illərdə daha müasir dərmanların istifadəsi ilə bu saç tökülmələrinə daha az rast gəlinir, lakin müalicə tamamlandıqdan sonra özbaşına sağalmağa meylli bir vəziyyətdir.

Kosmetik amillər

Artan kosmetik vərdişlər mexaniki, kimyəvi və fiziki saç tökülməsinə səbəb olan digər amillərdir. Yəni saçları möhkəm bağlamaq,  həddindən artıq istiyə məruz qalan fen prosedurları, saçları yüngülləşdirmək üçün istifadə edilən boyalar,  düzləşdirmə üsulları saçları kənardan zədələyir və saç tökülməsinə səbəb olur. Bu vəziyyətdə yeganə müalicə saçın bu tətbiqlərə məruz qalmasının qarşısını almaqdır. Saç üçün lazımi gücləndirici və qulluq prosedurlarını tətbiq etmək istədiyiniz görünüşü bərpa etməyə imkan verir.

Stress və depressiya

Həddindən artıq stress hər bir xəstəlik kimi saç tökülməsinin başqa bir səbəbidir. Depressiya, narahatlıq, psixozlar və onları müalicə etmək üçün istifadə edilən dərmanlar saçlara təsir edə və tökülməsinə səbəb ola bilər. Saçlar qısa zamanda gündəlik həyatda bir çox faktorun təsirinə məruz qala bilən canlı orqandır. İnsanın həyatında hər hansı bir şey yolunda getmədikdə, fərd əvvəlcə özünü bu məlumatlar əsasında qiymətləndirməli, sonra lazım olarsa bir dermatoloqdan kömək istəməlidir. Çünki bu mövzuda ətrafdan gələn yanlış istiqamətlər və şayiələr xəstələrin vaxt itirməsinə səbəb ola bilər. Əgər əhəmiyyətli bir səbəb varsa, diaqnoz və müalicə gecikdirilə bilər. Bunun xaricində saç tökülməsinin qarşısını almaq və tökülən saçların yenidən çıxmasını təmin etmək məqsədi ilə şüursuz şəkildə tətbiq edilən maskalar və qarışıqlar saçlara daha çox zərər verə bilər və geri dönməz hallara səbəb ola bilər.

Saç tökülməsinin növləri

Kişi tipi saç tökülməsi

Genetik əsasda androgenlərin təsiri nəticəsində baş verən saç tökülməsinə “Androgenetik saç tökülməsi” deyilir. Kişilərin təxminən yarısında və qadınların 20-25% -ində görülür. Xəstələr zaman-zaman saç tökülməsinin şiddətli hala gəldiyini söyləsələr də, bu, telogen saç tökülməsindən fərqli olaraq, ümumiyyətlə, məkrli bir tökülmədir və illər keçdikcə vəziyyət düzəlir. Bəzən xəstələr saç tökülməsindən daha çox incəldiyini görürlər. Əsasən saçın yuxarı hissəsində saçların incəldiyi, saçın arxa hissəsinə nisbətən incəlmə müşahidə edildiyi görülür. Xüsusilə erkən mərhələdə qadınlarda diaqnoz qoymaq çətindir və saç tökülməsinə səbəb olan digər şərtlərlə asanlıqla qarışdırıla bilər. Müalicənin illər çəkəcəyi bilinməlidir.

Alopesiya areata tipli saç tökülməsi

Alopesiya areata tez-tez müşahidə olunan bir xəstəlikdir, birdən ortaya çıxır və müxtəlif diametrli bir və ya bir neçə yuvarlaq, tamamilə tüksüz sahələrlə xarakterizə olunur. Xalq arasında “ringworm” kimi tanınır. Ancaq adından göründüyü kimi, bu göbələk xəstəliyi deyil və yoluxucu deyil. Yalnız saçda deyil, saqqal bölgəsində də görünə bilər. Adətən bir neçə ay və ya il ərzində müalicə ilə geriləyir. Davamlı saç tökülmələri zamanı dermatoloqa müraciət etmək, müayinədən keçmək, lazımi analizləri etmək və müalicə almaq çox vacibdir.

Qalxanabənzər vəzinin hormonları səbəbindən saç tökülməsi

Qalxanabənzər vəzinin zəif işləməsi, yəni hipotiroidizm halında geniş yayılmış saç tökülməsi və ya bədən tüklərinin tökülməsi baş verə bilər. Qalxanabənzər vəzi hormonu müalicəsindən sonra saçlar təxminən 8 həftə sonra normala dönməyə başlayır. Uzun müddət davam edən hipotiroidizmdə qalıcı kök tökülməsi inkişaf edir və qalxanabənzər vəzinin həddindən artıq işləməsi, yəni hipertiroidizm saç tökülməsinə səbəb ola bilər.

Vitamin çatışmazlığı səbəbindən saç tökülməsi

Xüsusilə doğumdan sonra 1-ci aydan 4-cü aya qədər hormonal dəyişikliklər səbəbilə saç tökülməsi başlaya bilər və adətən 6 aydan az davam edir. Xüsusilə ön nahiyələrdə saçların seyrəlməsi, sızanaqlar, menstruasiya pozğunluğu, saç artımının artması kimi problemlər yarandıqda qadın xəstələrdə cinsi hormonların səviyyəsini yoxlamaq lazımdır. Dəmir çatışmazlığı diffuz saç tökülməsindən şikayət edən qadınların 70%-də, yəni bütün baş dərisini əhatə edir. Hətta anemiya olmadan dəmir ehtiyatlarının azalması saç tökülməsinə səbəb ola bilər. Sink, biotin, vitamin B12, fol turşusu və D vitamini çatışmazlığı da saç tökülməsinə səbəb olur. Saç tökülməsi ciddi pəhrizlərə başladıqdan təxminən 1-6 ay sonra baş verə bilər. Bədəndə protein ehtiyatlarının azalması saç hüceyrələrində qeyri-kafi protein istehsalına və saç tökülməsinə səbəb olur. Saç tökülməsi yüksək hərarət və ya cərrahi müdaxilə ilə müşayiət olunan xəstəliklərdən 2-5 ay sonra baş verə bilər.

Stress səbəbilə saç tökülməsi

Bəzi təzyiq dərmanları, xolesterin salan dərmanlar, tiroid hormonu salan dərmanlar, doğum idarə həbləri, psixiatriyada istifadə edilən bəzi dərmanlar, A vitamini və bəzi törəmələri saç tökülməsinə səbəb ola bilər. Saç tökülməsinin özü stress səviyyələrini artıra bilər. 2 aydan çox davam edən saç tökülmələri nəzərə alınmalı, altda yatan müxtəlif xəstəliklərin ola biləcəyi nəzərə alınaraq mütəxəssisə müraciət edilməlidir.

Diş çürüməsi səbəbindən saç tökülməsi

Ani saç tökülməsinin  səbəbi diş çürüməsinin və buna əsasən də saçlara infeksiyaların təsiri ola bilər. Diş xəstəlikləri səbəbilə bədənə daxil olan bakteriyalarla mübarizə aparan immun mexanizmi öz sağlam bədən hüceyrələrinə də zərər verə bilər. Bu zaman immunitet sistemi saç köklərinə təsir edir və saç tökülməsinə səbəb olur. Bu səbəblə diş çürüklərini müalicə etmək və beləliklə saç tökülməsinin qarşısını almaq üçün diş həkimi müayinəsindən keçmək lazımdır.

Saç tökülməsinə nə yaxşı təsir edir?

Saçların uzandığı yerlərdə saç düzümü istifadə edilməməli, saç düzümü üçün çox istilik verən vasitələrdən istifadə məhdudlaşdırılmalı, saç tipinə uyğun yumşaq şampun istifadə edilməli, omeqa-3 ilə zəngin pəhriz, B12, fol turşusu və D vitamini istehlak edilməli və stresdən uzaq durmaq saç tökülməsini dayandırmağa kömək edə bilər.

Saç tökülməsinə yaxşı təsir edən üsullar bunlardır:

• Tərkibində aktiv tərkib hissəsi olan minoksidil olan saça qulluq vasitələrinin seçilməsi
• Baş dərisini masaj etmək
• Omeqa-3, biotin, B12, fol turşusu və D vitamini ilə zəngin pəhriz yemək və əlavələr qəbul etmək
• Saçlara güclü istilik tətbiq edən alətlərdən qaçınmaq
• Saç tipinizə uyğun şampundan istifadə edin
• Su istehlakının artırılması
• Baş dərinizi təmiz və baxımlı saxlamaq
• Stressdən uzaq durmaq
• Saç üçün kimyəvi məhsulların istifadəsindən çəkinmək
• Siqareti buraxmaq

Sağlam saçlar üçün diqqət edilməli olacaqlar

Saç tökülməsinin qarşısını almaq və saçların sağlam uzanmasını və canlı görünməsini təmin etmək üçün rutin vərdişlərdə bəzi düzəlişlər etmək lazımdır. Saç tökülməsini dayandırmaq üçün görülə biləcək tədbirlər bunlardır:

• Şüursuz pəhrizlərdən qaçınmaq lazımdır
• Yuxu saatlarınıza diqqət etməlisiniz
• Stressdən qaçınmaq lazımdır
• Sink, B12, omeqa və fol turşusu çatışmazlığı varsa, əlavələr qəbul edilməlidir
• Siqaret və spirtli içkilərdən istifadə dayandırılmalıdır
• Antioksidantlarla zəngin tərəvəz və meyvələr istehlak edilməlidir
• Fast food tərzi yemək vərdişlərindən qaçınmaq lazımdır.
• Gündə 50-100 saç tökülməsi normal həddə hesab olunur. Həddindən artıq saç tökülməsi və ya görünən incəlmə ilə qarşılaşsanız, mümkün qədər tez bir zamanda mütəxəssis dermatoloqa müraciət etməlisiniz.