Bütün canlıların ehtiyac duyduğu bir mineral olan kalsium, sümüklərin inkişafı və sümük sağlamlığının qorunmasında böyük əhəmiyyətə malikdir. Sağlam qidalanma orqanizm tərəfindən istehsal olunmayan kalsiumun adekvat qəbulunda əsas rol oynayır.

Kalsium nədir?

Kalsium bütün canlı orqanizmlər, o cümlədən insanlar üçün lazım olan bir mineraldır. Bədəndə ən bol olan mineraldır və sümük sağlamlığı üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Dişlər və sümüklər kalsium sayəsində əmələ gəlir. Kalsiumun simvolu Ca-dır. İnsan orqanizmindəki kalsiumun 99 faizə qədəri dişlərdə və sümüklərdə olur. Buna görə də kalsium sümükləri və dişləri qoruyan bir mineraldır. Bədən öz-özünə kalsium istehsal etməsə də, kalsium qidalardan alınır.

Niyə bizə kalsium lazımdır? Kalsium nə edir?

İnsan orqanizmindəki kalsiumun təxminən 99 faizi sümüklərdə və dişlərdə olur. Kalsiumun bir çox funksiyası var. Kalsium sümüklərin böyüməsi, inkişafı və saxlanması üçün vacibdir. Kalsium uşaqlarda böyümə zamanı sümük inkişafına kömək edir. Uşaqlar böyümə mərhələsini başa vurduqda və yetkin olduqda sümükləri qorumaq vəzifəsini üzərinə götürür. Sümük sıxlığı yaşlanma prosesi zamanı baş verir. Kalsium da bu prosesi yavaşlatmağa kömək edir. Xüsusilə qadınlar menopoz zamanı sümük sıxlığını çox itirməyə başlayırlar. Bu vəziyyətdə osteoporozun inkişaf riski yüksək olduğu üçün qadınlara kalsium tövsiyə olunur.

Kalsium əzələlərə də müsbət təsir göstərir. Kalsium əzələ daralmalarını tənzimləyir. Qanın laxtalanmasında mühüm rol oynayan kalsium ürək əzələsinin hərəkətini qorumağa kömək edir. Kalsiumun nə üçün lazım olduğunu aşağıdakı kimi sadalamaq olar:

– Hamiləlik zamanı kifayət qədər kalsium yüksək təzyiq riskinin qarşısını alır

– Xolesterola müsbət təsir göstərir

– Kolon xərçəngi riskini azaldır

– Maddələr mübadiləsini dəstəkləyir

– D vitamini ilə qəbul edildikdə iltihab əlamətlərini yaxşılaşdırır

Kalsium çatışmazlığına nə səbəb olur?

Vitamin və mineral çatışmazlığı müxtəlif simptomlarla özünü göstərir. Kalsium çatışmazlığından yaranan xəstəliklər var. Əgər bu cür çatışmazlıqlar uzun müddət ərzində baş verməyə başlayırsa müxtəlif problemlərin yaranma riski artır. Kalsium çatışmazlığının simptomlarına əzələ krampları daxildir. Bunlar iştahsızlıq, udma çətinliyi, huşunu itirmə və dırnaqların qırılması ola bilər. Kalsium çatışmazlığının əlamətlərini və kalsium çatışmazlığından qaynaqlanan digər problemləri aşağıdakı kimi sıralamaq mümkündür:

– Yaddaş problemləri

– Sümüklərin zədələnməsi

– Ürək ritminin pozulması

– Qan təzyiqi problemləri

– Zəiflik

– Əllərdə və barmaqlarda uyuşma

– Dişlərin zəifləməsi

– Narahatlıq

– Uşaqlarda sümük inkişafının pozulması

– Osteoporoz

– Osteopeniya (aşağı sümük sıxlığı)

– Hipokalsemiya (qanda kalsium çatışmazlığı və müxtəlif müşayiət olunan xəstəliklər)

Kalsiumun dəyəri nə qədər olmalıdır?

İnsan orqanizminə lazım olan kalsium miqdarı yaşa və cinsə görə aşağıdakı kimi sıralana bilər:

• 0-6 ay:200 milliqram (mq)
• 7-12 ay:260 mq
• 1-3 yaş:700 mq
• 4-8 yaş:1000 mq
• 9-18 yaş:1300 mq
• 19-50 yaş:1000 mq
• 51-70 yaş:kişilər üçün 1000 mq və qadınlar üçün 1200 mq
• 71 yaş və yuxarı:1200 mq

Hamilə və körpə əmizdirən qadınların gündəlik kalsiuma ehtiyacı yaşa görə 1000-1300 mq arasındadır. Həkimlər bəzi hallarda kalsium əlavələri tövsiyə edə bilərlər. Bu hallar aşağıdakı kimi sadalanır:

• Qadınlarda menopoz prosesi
• Amenoreya
• Anoreksiya nevroza
• Həddindən artıq məşq etmək
• Anamnezdə laktoza dözümsüzlüyü və ya inək südü allergiyası
• Vegan pəhriz

Tərkibində kalsium olan qidalar hansılardır? Kalsium çatışmazlığı üçün nə yemək lazımdır?

Bir çox insan kalsiumu təbii yolla əldə etmək istəyərkən, “Kalsium hansı qidalarda olur?” sualı yaranır və bu suala cavab axtarılır. Kalsium qidalardan əldə edilə bilər. “Hansı qidalarda kalsium var?” sualının cavabını aşağıdakı maddələrlə qısaca vermək olar:

– Qatıq
– Yumurta
– Süd
– Sardina, qızılbalıq

– Pendir
– Brokoli, kələm kimi tərəvəzlər
– Təzə meyvə şirələri
– Fındıq, badam
– Soya südü
– Müxtəlif toxumlar (Küncüt, çia)
– Paxlalılar
– Taxıllar
– Qarğıdalı unu, qarğıdalı çörəyi

Hansı problemlər kalsium çatışmazlığına səbəb olur?

Aşağıdakı şərtlər və ya həyat tərzi vərdişləri hipokalemiya olaraq da bilinən aşağı kalsium səviyyələrinə səbəb ola bilər :

• Bulimiya, anoreksiya və bəzi digər yemək pozğunluqları.
• Civə məruz qalması
• Həddindən artıq maqnezium istehlakı
• Qəbizlik və bağırsaq fəaliyyətsizliyi üçün laksatiflərin uzun müddətli istifadəsi
• Kimyaterapiya və ya kortikosteroidlər kimi müəyyən dərmanların uzunmüddətli istifadəsi
• Metallara məruz qalma üçün istifadə edilən xelasyon terapiyası
• Paratiroid hormonunun çatışmazlığı
• Həddindən artıq protein və ya natrium qəbul edən insanlar kalsiumu ifraz edə bilər.
• Bəzi xərçənglər
• Yüksək kofein, soda və ya spirt istehlakı
• İtihablı bağırsaq xəstəliyi, Crohn xəstəliyi və bəzi digər həzm xəstəlikləri kimi bəzi şərtlər
• Bəzi cərrahi prosedurlar, o cümlədən mədənin kiçildilməsi
• Böyrək çatışmazlığı
• Pankreatit
• D vitamini çatışmazlığı
• Fosfat çatışmazlığı

Bədən tər, sidik və nəcislə müəyyən qədər kalsiumu xaric edir. Bu funksiyaları təşviq edən qidalar və fəaliyyətlər bədəndəki kalsium səviyyəsini azalda bilər.

Yüksək kalsiumun səbəbi nədir?

Bədəndə yüksək kalsium hiperkalsemiya adlanır. Həddindən artıq kalsium böyrək daşlarına və beyin və ya ürək funksiyalarının pisləşməsinə səbəb ola bilər. Buna görə də, lazım olmadıqca kalsium əlavələrindən istifadə edilməməlidir. Həkim tərəfindən tövsiyə edilmədiyi təqdirdə dərman tipli əlavələrə müraciət etməməlisiniz.

Kalsium əlavələri hansılardır?

Bir həkim kalsium çatışmazlığı olan insanlar üçün müxtəlif kalsium əlavələri tövsiyə edə bilər. Kalsium əlavələrindən istifadə edən insanlar:

• Əlavələrə ehtiyacınız olub olmadığını əvvəlcə həkiminizlə dəqiqləşdirin
• Həkimin tövsiyə etdiyi dozaya əməl edin, çox və ya az qəbul etməyin
• Ən yaxşı udma və mümkün mənfi təsirləri minimuma endirmək üçün əlavəni qida ilə birlikdə qəbul edin.
• Fasilələrlə, adətən gündə iki və ya üç dəfə əlavələr istehlak edin

Əlavələrin qəbulu gündəlik kalsium qəbulunu gündə orta hesabla 300 mq kalsium artıra bilər.

Kalsium çatışmazlığını necə aradan qaldırmaq olar?

Qan analizi nəticəsində kalsium çatışmazlığı aşkar edildikdə çatışmazlıq həm qidalanma dəyişiklikləri, həm də kalsium əlavələri ilə düzəldilir.

Kalsiumun yan təsirləri varmı?

Bəzi insanlar kalsium əlavələrindən istifadə edirlər. Şişkinlik, qəbizlik, qaz və ya üçünün birləşməsi kimi mədə-bağırsaq problemlərindən əziyyət çəkir. Məsələn, kalsium sitrat ümumiyyətlə kalsium karbonatdan daha az nəzərə çarpan yan təsirlərə malikdir. Qida əlavələrinin qəbulu və ya onların qəbulunun gün ərzində yayılması yan təsirlərin baş verməsini və ya intensivliyini azaltmağa kömək edə bilər.

Həddindən artıq kalsium qəbul etsəniz nə olar?

Yüksək dozada kalsium qəbulu (gündə 1500 mq-dan çox) mədə ağrısı və ishala səbəb ola bilər. Kalsium bəzi dərmanların, o cümlədən osteoporoz dərmanları, tiroid dərmanları və bəzi antibiotiklərin udulmasını azalda bilər. Dərmanlarınızın kalsiumla qarşılıqlı əlaqədə olub-olmadığını və ya təhlükəsiz olub olmadığını həkiminizdən soruşun. Tiazid diuretikləri ilə kalsium və D vitamini əlavələrinin qəbulu böyrək daşlarının əmələ gəlməsi ehtimalını artıra bilər.

Kimlər kalsium preparatlarını qəbul etməlidir?

Menopozda olan qadınlar kalsium dərmanı qəbul etməlidirlər. Bundan əlavə, menstrual dövrü olmayan, lakin reproduktiv yaşda olan qadınlar, vegan pəhrizinə riayət edənlər, 70 yaşdan yuxarı insanlar, yüksək miqdarda protein və natrium istehlak edənlər, osteoporoz xəstələri və iltihablı bağırsaq xəstələrinə kalsium preparatları qəbul etmək tövsiyə olunur.

Hansı həyat tərzi vərdişləri kalsiumu azaldır?

Sümüklərinizdə kalsiumu azaldan və sümük sıxlığını azalda bilən amillərdən bəziləri bunlardır:

• Yüksək duzlu pəhriz
• Gündə altıdan çox kofein ehtiva edən içkilər – qəhvə, kola və enerji içkiləri kimi
• Həddindən artıq spirt qəbulu
• Çox aşağı bədən çəkisi
• Çox yüksək lif qəbulu (gündə 50 q-dan çox, buğda kəpəyindən)
• Aşağı fiziki fəaliyyət səviyyəsi
• Aşağı D vitamini səviyyələri
• Siqaret çəkmək.

Qanda kalsiumun normal dəyəri nədir?

Həkimlər qan testlərində kalsium səviyyəsini də görmək istəyə bilərlər. Bu testlərdə kalsiumun normal dəyər diapazonu 8,5-1,03 mq/dL-dir. Bu dəyəri aşarsa, bu vəziyyət qanda yüksək kalsium olaraq təyin oluna bilər, bu vəziyyətdə bir həkimə müraciət edilməlidir.

D vitamini ilə kalsium arasında hansı əlaqə var?

D vitamini kalsium və fosfat səviyyəsini saxlayır. Kalsiumun istifadəsinə kömək edərək, sümük gücünün və möhkəm sümüklərin qorunmasını təmin edir.

Kalsiumun artıqlığına səbəb nədir?

Hiperparatiroidizm, bəzi xərçəng növləri, hipertiroidizm , bəzi vitaminlər və dərmanlar yüksək kalsium səviyyəsinə səbəb ola bilər.