Qida zəhərlənməsinin simptomları və müalicəsi
Qida zəhərlənməsi qısa şəkildə qida yolu ilə ötürülən və çox vaxt mədə və bağırsaq sistemlərinə mənfi təsir göstərən şərtlər kimi müəyyən edilə bilər. Kimyəvi maddələr, təbii qida toksinləri, metallar, pestisidlər, plastiklər, yuyucu vasitələr, parazitlər və bakteriya, kif və maya kimi mikroorqanizmlər qida zəhərlənməsinə səbəb ola biləcək faktorlardır. Qida zəhərlənməsinin simptomları insandan insana fərqli olsa da, mədə pozğunluğu, ishal və qusma çox vaxt ümumi simptomlardır. Qida zəhərlənməsinin qarşısını almaq üçün gigiyena şərtləri nəzərə alınmalıdır. Kiflənmiş yeməklərin atılması, mətbəx avadanlıqlarının yaxşıca təmizlənməsi, meyvə və tərəvəzlərin istehlakdan əvvəl yuyulması alına biləcək ehtiyat tədbirləri arasında sayıla bilər. Simptomların şiddətindən və zəhərlənməyə səbəb olan amillərdən asılı olaraq zəhərlənmiş şəxslərə müvafiq müalicələr tətbiq oluna bilər. Müalicələr maye əvəzedicisi, probiotik, antibiotik və antiparazit dərman tətbiqləri kimi sıralana bilər.
Qida zəhərlənməsinə səbəb nədir?
Qida zəhərlənməsinin səbəbləri əsasən üç əsas səbəbdən asılıdır. Bu səbəbləri qida ilə çirklənmiş bakteriya, parazit və viruslar kimi göstərmək olar. Zəhərlənməyə səbəb olan bu patogenlər insanların yediyi demək olar ki, bütün qidalarda olur. Lakin yeməkdə aşkar edilən patogenlər bişirmə zamanı ölür. Buna görə də qida zəhərlənməsi daha çox xam istehlak edilən qidalar səbəbindən baş verir, çünki onlar bişirmə prosesindən keçmirlər. Yemək hazırlayarkən gigiyenaya fikir vermək çox vacibdir. Əllərin yuyulmaması və ya istehlak ediləcək yeməklərin yuyulmaması qida zəhərlənməsinə səbəb ola bilər. Bundan əlavə, ət, yumurta, süd və süd məhsulları tez-tez çirklənmiş qidalar sırasındadır. Bəzi hallarda su ilə çirklənmiş orqanizmlər səbəbindən qida zəhərlənməsi də baş verə bilər. Qida zəhərlənməsinin səbəblərini qısaca aşağıdakı kimi sadalamaq olar:
- Bağırsaqlarda yaşayan bakteriyalar, viruslar, parazitlər, zəhərlər, toksin daşıyan və ya istehsal edən mikroorqanizmlər qida və içkilərdə məskunlaşaraq qida zəhərlənməsinə səbəb ola bilər.
- Zəhərlənmənin ən çox yayılmış səbəbi stafilokok, ən təhlükəli və hətta öldürücü toksin isə botulizmdir.
- Otaq temperaturunda uzun müddət qalan yemək xarab ola bilər. Bundan əlavə, soyuducuda və ya dondurucuda uzun müddət saxlanılan qidalar xarab ola bilər.
- Tualetdən istifadə etdikdən və ya digər çirkləndiricilərə məruz qaldıqdan sonra əllərin yuyulmaması, eləcə də bu şəkildə yemək hazırlayan və ya xidmət edən şəxs çirklənməyə səbəb ola bilər.
- Yemək hazırlayarkən mətbəx qablarının yuyulmaması və ya yemək sahəsi təmiz deyilsə, məruz qalmaya səbəb ola bilər.
- Körpələr, uşaqlar, yaşlılar, hamilə qadınlar və ya immun sistemi zəif olan insanlar qida zəhərlənməsinə daha çox məruz qalırlar.
- Zəhərlənməyə səbəb olan yüksək riskli qidalar sırasına süd və süd məhsulları, qaymaqlı qidalar, toyuq əti, mayonez, yumurta və yumurta qidaları, bişdikdən sonra müvafiq şəraitdə saxlanmayan ət və dəniz məhsulları daxil edilə bilər. Aşağı riskli qidalara misal olaraq yüksək səviyyədə duz, şəkər və konservant əlavələri olan qurudulmuş və turşu qidaları göstərmək olar.
Qida zəhərlənməsini necə başa düşmək olar?
Qida yolu ilə keçən xəstəliklər həzm sistemində yerləşərək infeksiyaya səbəb ola bilir. Zəhərlənmə bəzi simptomlarla baş verir. Bütün simptomlar hər bir halda birlikdə baş vermir və simptomların şiddəti zəhərlənmənin səbəbindən asılı olaraq dəyişə bilər. Qida zəhərlənməsi insanın göstərdiyi simptomlarla tanınır, ona görə də simptomları yaxşı başa düşmək lazımdır. Qida zəhərlənməsinin simptomlarını aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
- Baş ağrısı,
- Yanğı hissi,
- Mədədə narahatlıq, ağrı, ürəkbulanma və kramplar,
- Qanlı nəcis və ishal,
- Bulanıq və ya ikiqat görmə,
- Əzalarda hərəkət itkisi,
- Udma problemləri,
- Dəridə səpki və uyuşma,
- Zəiflik və yorğunluq,
- Səs dəyişikliyi,
- Az sidik ifrazı,
- Başgicəllənmə,
- Tez-tez qusma,
- Tənəffüs çətinliyi,
- Əsəbi bağırsaq sindromu,
- Oynaqlarda artrit, şişlik və ağrı,
- Həddindən artıq susuzluq və quru ağız,
- Qara və qatran rəngli nəcislər,
- Düz bağırsaqda şiddətli ağrı,
- Düşüncə və davranış dəyişiklikləri.
Qida zəhərlənməsinə nə yaxşı təsir edir? Qida zəhərlənməsini necə müalicə etmək olar?
Qida zəhərlənməsinin müalicəsi simptomların şiddətindən və xəstəliyə nəyin səbəb olduğundan asılı olaraq dəyişir. Dərman müalicəsi nadir hallarda istifadə edilən bir üsuldur. Xəstəliyin törədicisi bakteriya, virus və parazitlər kimi patogenlərdirsə, dərman müalicəsinə üstünlük verilə bilər. Qida zəhərlənməsinin müalicəsinin məqsədi mövcud simptomları aradan qaldırmaq və onların daha da pisləşməsinin qarşısını almaqdır. İstifadə edilə bilən müalicə üsulları və faydalı ola biləcək təcrübələr aşağıdakı kimi sıralana bilər:
- Bol istirahət yemək zəhərlənməsi nəticəsində yaranan yorğunluğa bənzər simptomları yaxşılaşdırmağa kömək edir.
- Zəhərlənmə əlamətləri başlayandan sonra bir neçə saat yeməmək və içməmək lazımdır. Yeyib-içməyə yenidən başladığınız zaman yüngül qidalara üstünlük verilməlidir.
- Susuzluq qida ilə əlaqəli ağırlaşmalar arasında ümumi bir vəziyyətdir. Dehidrasiya mümkün qədər tez müalicə edilməlidir, əks halda arzuolunmaz nəticələrə səbəb ola bilər. Diareya və qusma səbəbilə susuzlaşma inkişaf edir. Şiddətli susuzlaşma hallarında, venadaxili mayelər birbaşa damar vasitəsilə xəstənin bədəninə verilməlidir. Bu tətbiq bir həkim nəzarəti altında aparılmalıdır.
- Xəstəliyə səbəb olan bakteriya və parazitlərin yaratdığı infeksiyaları müalicə etmək üçün həkimlər tərəfindən antibiotiklər və parazit əleyhinə dərmanlar təyin oluna bilər. Bundan əlavə, bəzi dərman qrupları ürəkbulanma, qusma və ishal kimi simptomları müalicə etmək üçün səhiyyə işçiləri tərəfindən tövsiyə oluna bilər.
- Qida zəhərlənməsi bağırsaq mikrobiotikasında yaxşı və pis bakteriyaların tarazlığını poza bilər. Probiyotiklər bağırsaq biomunu nəzarət altında saxlamağa kömək edən orqanizmlərdir. Ona görə də zəhərlənmə zamanı probiotiklərdən istifadə balansın bərpasında faydalıdır.
Qida zəhərlənməsinin qarşısını necə almaq olar?
Qida mikroorqanizmlərlə təmasda olduqda çirklənir və sağlamlıq üçün potensial riskə çevrilir. Bu səbəbdən istehlak üçün qida almaqdan tutmuş bişirməyə qədər atılan hər addım gigiyenik şəraitdə həyata keçirilməlidir. Qida zəhərlənməsinin qarşısını almaq üçün görülə biləcək tədbirlər təkcə istehlakçı tərəfindən görülmür. Qida toplayan, emal edən və hazırlayan şəxslər də prosesin hər mərhələsində diqqətli olmalıdırlar. Qida zəhərlənməsinin qarşısını almaq üçün görülə biləcək tədbirləri aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
- Alış-veriş zamanı sağlam, zədələnməmiş və xarab olmayan qidalar seçilməlidir.
- Alınan məhsulların son istifadə tarixləri nəzərə alınmalıdır.
- Xəstəliyə səbəb ola biləcək qidalar, xüsusilə kiflənmiş qidalar istehlak edilməməlidir.
- Çiy istehlak ediləcək meyvə və tərəvəzlər, qurudulmuş meyvələr, balıq və yumurtalar yeməkdən əvvəl yaxşıca yuyulmalıdır.
- Sağlam yumurtalar seçilməlidir. Qırılmış, çatlamış və ya çirkli yumurtalar alınmamalı, paketlərdəki yararlılıq müddəti yoxlanılmalıdır.
- Yeməyin saxlanma şəraitinə diqqət yetirilməlidir. Süd, qaymaq, süd məhsulları, dəniz məhsulları, ət yeməkləri, kolbasa,sosiska, yumurta və bu kimi qidalar 5°C-dən aşağı temperaturda saxlanılmalıdır.
- Hazırlıq, saxlama və xidmət zamanı istifadə edilən mətbəx qablarında patogenin böyüməsinin qarşısı alınmalıdır. Cızılmış və ya çatlamış boşqab və eynəklərdən istifadə edilməməlidir.
- Dondurulmuş qidalar əridikdən sonra yenidən dondurulmamalıdır.
- Bişirmə zamanı adətən çöldəki mikroorqanizmlər tamamilə ölür, ancaq daxili hissələr yaxşı bişirilməsə, oradakı mikroorqanizmlər ölmür. Bu səbəbdən xüsusilə iri ət parçaları yaxşı bişirilməlidir.
- Çiy və bişmiş qidalar bir-birindən ayrı saxlanmalıdır.
- Açıq satılan qidalar alınmamalıdır.
- Yeməklər təzə və istehlak ediləcək miqdarda hazırlanmalıdır.
- Qapalı zibil qutularından istifadə edilməlidir.
- Soyuducunun içini müəyyən aralıqlarla təmizləmək lazımdır.