A vitamini təbii olaraq bir çox qidada olan yağda həll olunan vitamin növüdür. İnsan sağlamlığına müsbət təsir göstərən A vitamini immunitet sisteminin, çoxalmanın, inkişafın və böyümənin vacib bir hissəsidir. Vitamin A bədən proseslərində iştirak edir və ağciyərlərin və digər orqanların düzgün işləməsinə kömək edir. Yaşıl, sarı və narıncı tərəvəz və meyvələr A vitamini ehtiva edir və orqanizmdə saxlanılır.

Vitamin A nədir?

A vitamini orqanizmdə qaraciyərdə yığılan, immunitet sistemini dəstəkləyən və təbii olaraq qidalarda olan bir vitamindir. Yağda həll olunan vitamin A retinol kimi də tanınır . A vitamini də ağ qan hüceyrələrinin istehsalını dəstəkləyir və onların fəaliyyətini stimullaşdırır. Sümüklərin yenidən qurulmasında mühüm rol oynayır. Sağlam endotel hüceyrələrini qorumağa kömək edir. Bundan əlavə, çoxalma üçün lazım olan hüceyrə böyüməsini və bölünməsini dəstəkləyir.

A vitamini qidalarda iki fərqli formada olur. Ət və süd məhsulları kimi heyvan mənşəli məhsullarda əvvəlcədən formalaşmış formada orqanizmə daxil olur. Bitkilərdə provitamin A ( beta-karotin ) bədəndə A vitamininə çevrilir. Qidalarda olan beta-karotinin təxminən 8%-i bədəndə A vitamininə çevrilir. Qaraciyər orqanizmdə olan A vitamininin 90 faizini saxlayır. A vitamini ehtiyacı qidalardan asanlıqla ödənilə bilər.

Vitamin A faydaları nələrdir?

Vitamin A həm də orqanizmdə maddələr mübadiləsinin düzgün işləməsini təmin etmək üçün zəruri olan üzvi (karbon tərkibli) birləşmədir. Görmə, böyümə, çoxalma, embrionun inkişafı, qan istehsalı,immunitet sistemi və toxuma hüceyrələrinin böyüməsi üçün lazımdır. Bədənin xəstəliklərə qarşı immun sisteminin formalaşmasına kömək edir. Bağırsaq və dəri kimi epitel toxumalarının qurulmasında, inkişafında və qorunmasında iştirak edir. Ağız, mədə, nazik bağırsaq və sidik yollarında dəri və toxumaların sağlam davamlılığını təmin edərək infeksiyalara qarşı qoruma təmin edir. Karotenoid formaları antioksidant kimi işləyir və müxtəlif növ xərçəng və qocalma ilə əlaqəli xəstəliklərə qarşı qoruyucu təsir göstərə bilər. A vitamini  gözlərin qaranlıqda normal görməsinə və alaqaranlığa uyğunlaşmasına kömək edir.

A vitamininin faydalarını aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

• Vitamin A görmə funksiyası, dərinin bərpası və gücləndirilməsi, dəri xəstəliklərinin sağalması, dişlərin və sümük strukturlarının sağlam formalaşması, virusların səbəb olduğu infeksiyalarda istifadə olunur.
• Vitamin A immunitet sisteminin sağlam qalmasına və ən yaxşı şəkildə işləməsinə kömək edir.
• A vitamini güclü antioksidant olduğundan ürək-damar xəstəliklərində və immunitet sistemini gücləndirən vasitə kimi istifadə olunur.
• A vitamini müxtəlif növ xərçəng və qocalma ilə əlaqəli xəstəliklərdən də qorunmağa kömək olur.
• A vitamini həm kişilərdə, həm də qadınlarda sağlam reproduktiv sistemin qorunması, həmçinin hamiləlik dövründə embrionların normal böyümə və inkişafını təmin etmək üçün lazımdır.
• A vitamini əlavələrinin qəbulu qızılca hallarının qarşısını almağa kömək edə bilər, həmçinin qızılcadan ölüm riskini azaldır.

Hansı qidalarda A vitamini var?

Bədənin xəstəliklərə və infeksiyalara qarşı təbii müdafiəsinin düzgün işləməsinə kömək edən A vitamini bəzi qidalarda təbii olaraq olur. Bəzi hallarda qidadan alınan beta karotin orqanizmdə A vitamininə çevrilir. Retinol kimi də tanınan A vitamini yağlı balıq, qaraciyər, pendir və yağ kimi heyvan mənşəli qidalarda olur. Bədən qəbul edilən qidaları retinola çevirə bildiyi üçün A vitamini diyetə beta-karoten mənbələri əlavə etməklə əldə edilə bilər. Beta-karotinin əsas qida mənbələri aşağıdakı kimi sadalanır:

• İspanaq
• Kök
• Şirin kartof
• Qırmızı bibər
• Sarı, qırmızı və yaşıl tərəvəzlər
• Manqo, papaya və ərik kimi sarı meyvələr

A vitamini çatışmazlığının əlamətləri hansılardır?

A vitamini çatışmazlığının simptomları immunitet sistemində, gözlərdə və ya dəridə görünür. Saç tökülməsi, dırnaqların zəifləməsi və ya dərinin quruması orqanizmdə A vitamini çatışmazlığının simptomları sayıla bilər. A vitamini çatışmazlığı daha çox qeyri-kafi və balanssız qidalananlarda və böyümənin sürətli olduğu uşaqlıq, hamiləlik və ana südü ilə qidalanma dövrlərində müşahidə olunur. A vitamini çatışmazlığının simptomları aşağıdakı kimidir:

• Gecə korluğu(niktalopiya)
• Çox quru və kobud dəri
• Baş dərisində kəpək
• İmmunitet sisteminin zəifləməsi
• Quru gözlər
• İmmunitet sisteminin zəifləməsi səbəbindən yoluxucu xəstəliklərin artması
• Uşaqlarda böyümə geriliyi kimi simptomlarla baş verir.

A vitamini çatışmazlığı qızılca üçün məlum bir risk faktorudur. Çatışmazlığın ən çox görülən simptomu kseroftalmiya adlanan göz xəstəliyidir (az işıqda görmə qabiliyyəti). Müalicə olunmaması korluğa səbəb ola bilər.

Həddindən artıq A vitamini zərərlidirmi?

Vitaminlər zəruri və tamamilə təbii olsa da, həddindən artıq miqdarda istehlak edildikdə zərərli ola bilər. A vitamini bədəndə yığılan bir vitamindir. Lazım olduğundan artıq qəbul edilərsə, yavaş-yavaş orqanizmin toxumalarında toplana və zəhərli reaksiyalara səbəb ola bilər.A vitamini yığılaraq qaraciyərin zədələnməsinə səbəb ola bilər. A vitamini ən çox yağlı balıq, süd məhsulları, yumurta və qaraciyərdə olur. A vitamini əlavələri, beksaroten kimi xərçəng dərmanları, hepatoksik dərmanlar və ya reseptli retinoidlər istifadə edildikdə də təhlükəli ola bilər.

A vitamini ilə zəhərlənmənin əlamətləri hansılardır?

A vitamini ilə zəhərlənmə gündə 15 mq dozada 3 aydan çox istifadə edildikdə inkişaf edir. Zəhərlənmənin ilk əlamətləri əsasən başgicəllənmə, ikiqat görmə, baş ağrısı , qıcolmalar, dodaqların və ovucların soyulması, şiddətli qusma, kəllədaxili təzyiqin artmasıdır. Bundan əlavə, dəri quruluğu, qusma, keçəllik, sümük ağrısı, kalsium artımı, limfa düyünlərinin böyüməsi, qan lipidlərinin artması, menstruasiyanın olmaması, psevdobeyin şişi simptomları, əsəbilik, narahatlıq və anemiya müşahidə edilə bilər.

A vitamini çatışmazlığında hansı xəstəliklər müşahidə olunur?

A vitamini çatışmazlığı irəliləməzsə, bədəndə heç bir ciddi simptomlara səbəb olmaya bilər. A vitamini çatışmazlığı davam edərsə və əlamətlər yaranarsa, müxtəlif xəstəliklər yaranır. A vitamini çatışmazlığında müşahidə olunan xəstəlikləri aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

• Quru gözlər (kseroftalmiya)
• Saç tökülməsi
• İnfeksiya
• Quru dəri
• Gecə korluğu
• Sızanaq
• Sümük və oynaq xəstəlikləri
• Reproduktiv problemlər

Hamilə qadınlarda A vitamini artıq olduqda nə baş verir?

Hamilə qadınlar tərəfindən A vitamininin həddindən artıq qəbulu döldə ciddi anomaliyalara səbəb ola bilər. Hamilə qadınlara yüksək dozada A vitamini verildikdə, uşaqda doğuş, ürək və baş anomaliyaları baş verə bilər. Hamiləlik dövründə A vitamininin gündəlik dozası müəyyən həddi keçməməlidir. Yaşlılar, alkoqoliklər və qaraciyər xəstəliyi olanlar A vitamini ilə zəhərlənməyə daha çox həssasdırlar. A vitamini əlavələri qəbul etməzdən əvvəl mütəxəssis həkimə müraciət edilməlidir.

A vitamininin dəri üçün faydaları nələrdir?

Tədqiqatlar göstərir ki, uzun müddətdə A vitamini ilə zəngin bir pəhriz yaşlanmadan əvvəl yaxşı bir profilaktika ola bilər və potensial olaraq dəri xərçəngi riskini azalda bilər. Vitamin A dəri kimi epitel toxumasının qurulmasında, inkişafında və qorunmasında iştirak edir. Retinoik turşu və ya retinoidlər 21-25 gün davam edən dərinin ən üst qatında olan hüceyrələrin əmələ gəlməsi, bərpası  və ifrazat dövründə təsirli olan A vitamini törəmələridir.

Retinoidlər:

Dəri hüceyrələrinin (keratinositlərin) yenilənməsini və təmirini sürətləndirir və dəri üzərindəki ölü dəri qatını çıxarmağa kömək edir. Açıq və ya qapalı komedonların əmələ gəlməsinin qarşısını alaraq sızanaqlara da müalicəvi təsir göstərir. Dərinin səthinin yenilənməsi sayəsində epidermis adlanan dərinin üst qatında lokallaşdırılmış ləkələri azaltmağa kömək edir. İncə qocalma xəttlərinin yaranmasının qarşısını alır və yaşlanma əleyhinə təsir göstərir. Daimi istifadə edildikdə kollagen istehsalını dəstəkləyir, dərini daha elastik və davamlı edir. Tərkibində retinoid olan məhsuldan istifadə etməzdən əvvəl dermatoloqa müraciət edilməli və dəri quruluşunun uyğunluğu öyrənilməlidir. Günəşin təsirini itirdiyi payız və qış dövrlərində retinoik turşu törəmələri ilə müalicələrə daha çox üstünlük verilir.

A vitamini üçün gündəlik ehtiyac nədir?

A vitamini üçün gündəlik tələbat yetkin kişi üçün 1000 mikroqram, yetkin bir qadın üçün 800 mikroqram, uşaqlar və yeniyetmələr üçün 300-600 mikroqramdır. A vitamini bəzi heyvan mənşəli qidalarla birlikdə bol miqdarda qırmızı, narıncı və ya sarı tərəvəz istehlak etməklə təbii yolla əldə edilə bilər. İstifadə məqsədi A vitamininin dozasını təyin edir. Hamilə qadınlar A vitamini istifadə etməməlidir.